Στην καρδιά της ενδοχώρας της Νάξου, σε απόσταση 18 χλμ ΝΑ από την πρωτεύουσα, βρίσκεται το μεγαλύτερο χωριό του νησιού, το Φιλότι.
Το ανέγγιχτο νησί των 150 κατοίκων δίπλα στη Νάξο με τις χρυσές παραλίες και το ανεξερεύνητο σπήλαιο
Απλωμένο στα πόδια του ορεινού όγκου του Zα (η κορυφή του, που αγγίζει τα 1.004 μ., είναι η ψηλότερη των Κυκλάδων), το Φιλότι είναι ένας από τους ωραιότερους οικισμούς της Νάξου.
Tα κάτασπρα σπίτια με τους πλακόστρωτους δρόμους έρχονται σε αντίθεση με το γκρίζο χρώμα του βουνού και το πράσινο της κοιλάδας, δίνοντας στο χωριό όψη που συναρπάζει.
Τη μεγαλύτερη κίνηση συγκεντρώνουν οι παραδοσιακές ταβέρνες και τα καφενεία με το μεγάλο πλατάνι, που στολίζει τον κεντρικό δρόμο του χωριού.
Ο πύργος Μπαρότση (17ος αιώνας), με την όμορφη μαρμάρινη κρήνη του 1841, και η εκκλησία της Παναγίας της Φιλωτίτισσας (με μαρμάρινο τέμπλο, παλαιές εικόνες και εντυπωσιακό καμπαναριό) είναι δύο μνημεία που χωρίς καμία αμφιβολία αξίζουν την προσοχή των ταξιδιωτών.
Νότια από το Φιλότι, σε απόσταση περίπου 2,5 χλμ, βρίσκεται η πηγή Αριών (πηγή στ’ Αργιά), σε θαυμάσιο φυσικό περιβάλλον. Ακολουθώντας μονοπάτι που έχει την αφετηρία του στην πηγή, οι περιπατητές ανακαλύπτουν σε υψόμετρο 600 το σπήλαιο του Ζα, που ήταν αφιερωμένο στον Δία Mηλώσιο, τον προστάτη των ποιμνίων. Οι έρευνες στο σπήλαιο του Ζα (σε θάλαμο αριστερά από την είσοδό του βρίσκεται το εκκλησάκι της Zωοδόχου Πηγής) έχουν φέρει στο φως αντικείμενα Προϊστορικών Χρόνων (εργαλεία από οψιανό κ.ά.).
Στην ίδια περιοχή, νότια και πάλι από το Φιλότι, είναι χτισμένη η εκκλησία της Παναγίας των Αριών. Δίπλα στην παλαιά, πετρόχτιστη εκκλησία με το εντοιχισμένο αρχαίο οικοδομικό υλικό οικοδομήθηκε η νεότερη.
Ακόμη νοτιότερα βρίσκονται τα ξωκλήσια της Αγίας Αναστασίας (στη θέση «Αριά») και του Αγίου Ευσταθίου (στη θέση «Μικράρια»).
Πορτάρα: Το εμβληματικό σήμα κατατεθέν της Νάξου που κάποτε ήταν… ξεχωριστό νησί
Εξάλλου, στη διαδρομή από το Φιλότι προς τον Δανακό, χωριό χτισμένο κλιμακωτά σε τοποθεσία με τρεχούμενα νερά, είναι χτισμένο το ξωκλήσι της Αγίας Μαρίνας. Από εδώ ξεκινά σηματοδοτημένο μονοπάτι που οδηγεί στην κορυφή του Ζα. Σε βράχο που συναντούν οι οδοιπόροι κατά τη διάρκεια της πεζοπορικής διαδρομής είναι χαραγμένη η αρχαία επιγραφή όρος Διός Μηλωσίου.
Τέλος, όσοι θέλουν να απολαύσουν την ωραιότερη θέα στην ευρύτερη περιοχή πρέπει να επισκεφθούν το ξωκλήσι του Αγίου Ιωάννη, που είναι χτισμένο στην κορυφή ενός επιβλητικού λόφου.
