Τα τελευταία χρόνια, το Λονδίνο έχει μετατραπεί σε παγκόσμιο εκκολαπτήριο του «σκοτεινού τουρισμού» (dark tourism), με ξεναγήσεις αφιερωμένες στις πιο σκοτεινές πτυχές της ιστορίας, όπως ενδεικτικά ο Τζακ ο Αντεροβγάλτης. Αυτές οι νυχτερινές πεζοπορίες στα διαβόητα σοκάκια του Whitechapel, όπου εκατοντάδες τουρίστες ακολουθούν τα βήματα του θρυλικού κατά συρροή δολοφόνου (ο οποίος δολοφόνησε βάναυσα τουλάχιστον πέντε γυναίκες το 1888), έχουν αυξηθεί ραγδαία τα τελευταία χρόνια – οι φρικτές αυτές δολοφονίες -που δεν εξιχνιάστηκαν ποτέ- έχουν τελικά γίνει ένα από τα πιο επικερδή πολιτιστικά προϊόντα της Βρετανίας…
Ωστόσο, το φαινόμενο δεν αντιμετωπίζεται με ενθουσιασμό από όλους. Πολίτες και πολιτιστικοί παράγοντες εκφράζουν έντονη ανησυχία, καθώς θεωρούν ότι αυτού του είδους ο τουρισμός συχνά απαξιώνει τη μνήμη των θυμάτων, παρουσιάζοντας την ανθρώπινη τραγωδία ως θεαματικό entertainment ανάμεσα σε ιστορικά γεγονότα. Η κριτική επισημαίνει ότι οι ξεναγήσεις αυτές συχνά εστιάζουν στα πιο μακάβρια και αξιοθέατα στοιχεία, αγνοώντας τυχόν πτυχές σεβασμού προς τα θύματα .
Το ζήτημα εντάσσεται στο ευρύτερο πλαίσιο του “σκοτεινού τουρισμού”, όπου οι επισκέπτες στρέφονται σε μέρη που σχετίζονται με βία, θάνατο ή τραγωδία — από τα πορτοκαλί πεδία συγκρούσεων και τις γενοκτονίες μέχρι εγκλήματα και φυσικές καταστροφές . Η κινητήρια δύναμη αυτής της τάσης ποικίλλει: κάποιοι αναζητούν την ουσία της ιστορικής μνήμης και τον σεβασμό, ενώ άλλοι επιδιώκουν μόνο συγκίνηση και πρωτόγνωρες εμπειρίες.
Στο Λονδίνο ειδικότερα, τα “Jack the Ripper tours” δεν είναι ένα ανύπαρκτο φαινόμενο — αντίθετα, αποτελούν ήδη σταθερό εισιτήριο στο πρόγραμμα των τουριστικών εμπειριών. Καθώς ξεκινούν από κεντρικά σημεία της πόλης και κατευθύνονται προς ιστορικά σημεία όπως το Ten Bells Pub, την παλιά Αρχή της νόμιμης δικαιοσύνης στο Old Bailey, και τα σοκάκια του Spitalfields, οι επισκέπτες αφήνονται στις ιστορίες που αφηγούνται οδηγοί με ενισχυμένες κεφαλές ήχου, αναπαριστώντας τα γεγονότα με δραματικότητα και ένταση.
Η κριτική, όμως, επιμένει πως τα όρια του «σεβασμού» και της «εκμετάλλευσης» είναι δυσδιάκριτα. Πράγματι, οι ξεναγήσεις επιχειρούν να τιμήσουν την ιστορική αξία, αλλά συχνά παρεκκλίνουν προς ψυχαγωγικούς τόνους, προβάλλοντας το μακάβριο ως θεαματικό στοιχείο. Αυτό εγείρει ένα κρίσιμο ερώτημα: Πώς μπορεί η κοινωνία να διατηρήσει τη μνήμη των θυμάτων ζωντανή, αποφεύγοντας συγχρόνως το trivialization των θηριωδιών τους;
Οι έρευνες σημειώνουν ακόμη πως το είδος του «σκοτεινού τουρισμού» αποτελεί διττό φαινόμενο: από τη μια πλευρά υπάρχουν οι τουριστικές εστίες που αναδεικνύουν την ιστορική αξία (όπως μουσεία του Ολοκαυτώματος), κι από την άλλη, οι εμπορευματοποιημένες εμπειρίες γύρω από εγκλήματα και μύθους, όπου η εμπορικότητα υπερτερεί της ουσίας.
Σε κάθε περίπτωση, ο «Τζακ ο Αντεροβγάλτης» ως θέμα τουριστικής εμπειρίας θέτει ισχυρό δίλημμα. Αφ’ ενός ανταποκρίνεται στην ανθρώπινη επιθυμία να προσεγγίσουμε το σκοτεινό και το ανεξερεύνητο. Αφ’ ετέρου υπενθυμίζει ότι τα γεγονότα αυτά αφορούν πραγματικά θύματα, με οικογένειες και ανθρώπινο πόνο — όχι απλώς ιστορικές φαντασιώσεις.
O «σκοτεινός τουρισμός» στο Λονδίνο (και γενικότερα η παγκόσμια τάση) είναι ένα πεδίο με δύο όψεις: μπορεί να μας εκπαιδεύσει και μας φωτίσει, αλλά και να τροφοδοτεί μια εμπορευματική, ψυχαγωγική προσέγγιση σε βάρος της ιστορικής αλήθειας.
Κριτική οπτική του θέματος
Ηθικά διλήμματα και σκοτεινός τουρισμός: Σεβασμός ή εμπορευματοποίηση;
Σίγουρα πρόκειται για ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον και πολυεπίπεδο θέμα που αγγίζει ζητήματα ιστορίας, ηθικής, πολιτισμού και τουριστικής βιομηχανίας.
Ο «σκοτεινός τουρισμός» θέτει ένα ερώτημα που αφορά την καρδιά της πολιτιστικής μας συνείδησης: Μπορεί ένα μέρος που σχετίζεται με πόνο, φρίκη ή θάνατο να γίνει τουριστικός προορισμός χωρίς να προδώσει τη μνήμη του;
Η περίπτωση του Τζακ του Αντεροβγάλτη είναι χαρακτηριστική. Οι γυναίκες που δολοφονήθηκαν στο Whitechapel ήταν φτωχές, περιθωριοποιημένες και σε πολλές περιπτώσεις αγνοήθηκαν από την ίδια την κοινωνία που σήμερα «γιορτάζει» τις υποθέσεις τους με θεατρικότητα. Πολλοί ντόπιοι και ακαδημαϊκοί αντιδρούν λέγοντας πως οι ξεναγήσεις αφαιρούν την ανθρώπινη διάσταση και μετατρέπουν την τραγωδία σε ένα είδος «μακάβριου θεάματος».
Χαρακτηριστικά, η ιστορικός Sarah Jackson, συνιδρύτρια του East End Women’s Museum στο Λονδίνο, έχει δηλώσει ότι: «Όταν μιλάμε για τον Τζακ τον Αντεροβγάλτη, μιλάμε για έναν άγνωστο άνδρα. Γνωρίζουμε όμως τα ονόματα των γυναικών. Και είναι αυτές που πρέπει να θυμόμαστε».
Από την άλλη πλευρά, οι υποστηρικτές των συγκεκριμένων ξεναγήσεων λένε πως αν παρουσιαστούν με τον κατάλληλο σεβασμό και στο ιστορικό πλαίσιο, μπορούν να λειτουργήσουν ως γέφυρα ανάμεσα στο παρελθόν και στο παρόν, ευαισθητοποιώντας τους επισκέπτες απέναντι σε κοινωνικά ζητήματα της εποχής, όπως η φτώχεια, η γυναικεία κακοποίηση, η παραμέληση από το κράτος.
Το κρίσιμο ζήτημα δεν είναι να «κλείσουμε» αυτού του τύπου τον τουρισμό, αλλά να τον επαναπροσδιορίσουμε. Να μην είναι μια φθηνή πρόφαση για θρίλερ στο Instagram, αλλά ένα μέσο γνώσης και προβληματισμού. Αυτό είναι και το στοίχημα των σύγχρονων πολιτιστικών οργανισμών, στο Λονδίνο εν προκειμένω αλλά και παντού στον κόσμο.
Δείτε επίσης
Aκολουθήστε μας στo Google News
, με){kind=link}